het succes van een esoterische zuil

Een stukje(nou ja, zeg maar stuk) uit Trouw deze keer.
Voor de geinteresseerde lezer :):

"Ruim honderd jaar oud, is de antroposofie nog steeds springlevend. De ideeën van grondlegger Rudolf Steiner spreken inmiddels ook het grote publiek aan.'Eigenlijk is het geen bladdag vandaag, maar we gaan toch sla planten." Tuinder Herbert Wennekes knielt bij de kist met jonge plantjes. "Paksoi, sla en andere bladgroenten kunnen het beste worden geplant op bladdag", legt hij uit. "Planten waarvan we de wortel eten, zoals radijs, plant je op worteldag en dan heb je ook nog bloemdag en vruchtdag."

Vanwege praktische bezwaren - regen op komst - wijkt Wennekes vandaag af van de voorschriften, maar normaal gesproken wordt er op de antroposofische zorgboerderij De Vijfsprong in Vorden gewerkt volgens de principes van de biologisch-dynamische landbouw.

Directeur Ed Taylor: "Aan de hand van de sterren- en planetenstanden wordt berekend welk element op welke dag centraal staat: aarde, water, vuur of lucht. De elementen corresponderen met bepaalde aspecten van de plant. Als het element aarde dominant is, dan is dat bijvoorbeeld gunstig voor de wortelgroei van een plant."

De biologisch-dynamische landbouwmethode is ontwikkeld door de Oostenrijkse filosoof Rudolf Steiner (1861-1925). Dit jaar is het de honderdvijftigste geboortedag van de grondlegger van de antroposofie. Antroposofie is volgens Steiner zelf "een weg naar inzicht die het geestelijke in de mens met het geestelijke in de kosmos wil verbinden".

Steiner werd beïnvloed door onder meer Goethe, Nietzsche en de theosofie. Volgens Frans Jespers, universitair hoofddocent vergelijkende godsdienstwetenschap aan de Radboud Universiteit Nijmegen, werd de antroposofie populair, omdat "zij een compromis tussen de traditionele kerken en de vrijdenkende esoterie bood". Steiners ideeën over het belang van de natuur, vegetarisme en homeopathie sloegen aan bij de elite van zijn tijd.

Ruim honderd jaar later is de antroposofie nog steeds springlevend. De Vijfsprong is slechts een van de biologisch-dynamische boerderijen die Nederland rijk is. Vormen zij samen met Vrije Scholen en de vele andere antroposofische instellingen een geïsoleerde antroposofische 'zuil' in Nederland of zijn Steiners ideeën inmiddels ook doorgedrongen tot bredere lagen van de samenleving?

Volgens Jespers, is beide het geval: "Aan de ene kant zie je dat de antroposofen een 'zuiltje' vormen in de Nederlandse maatschappij. Ze hebben misschien geen eigen politieke tak, maar wel een eigen levensbeschouwelijk profiel en eigen onderwijsinstituten. Aan de andere kant is een aantal van Steiners ideeën, bijvoorbeeld over reïncarnatie, astrale velden en het christusbewustzijn, doorgedrongen tot een algemener spiritueel publiek. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer een kwart van de Nederlandse bevolking 'holistische sympathieën' heeft; zij staan open voor antroposofie."

Een van die sympathisanten is filosofe en schrijfster Désanne van Brederode: "Antroposofie helpt me om wakker te blijven voor de onuitgesproken vragen van mijn omgeving en deze tijd", zegt ze, "en om daar op een geheel individuele manier op te antwoorden, vanuit eigen idealen, met eigen talenten, en open voor de lessen die ik zelf te leren heb."

Volgens Van Brederode is er inderdaad sprake van een antroposofische zuil.

"Je hebt mensen, zoals ikzelf, die geïnspireerd worden door de antroposofie, omdat het ze helpt een betrokken wereldburger te zijn. Maar je hebt ook mensen die antroposofie als een doel op zich gaan beschouwen. Zij lezen alleen antroposofische boeken, kijken alleen naar antroposofische kunst, gaan naar Vrije Scholen en eten biodynamische producten."

Binnen de antroposofie staat zelfontwikkeling centraal. Zorgboerderij De Vijfsprong is dan ook zo ingericht dat de zelfontplooiing van de bewoners wordt gestimuleerd. De boerderij is op duurzame en 'organische' wijze gebouwd, met natuurlijke materialen en vormen. Vierkante hoeken zijn vermeden, want "als je constant in een vierkanten flat leeft, dan ga je ook rechthoekig denken", legt directeur Ed Taylor uit. Hij wijst om zich heen: de ruimte is speels ingericht, de ramen zijn vijfhoekig en de muur heeft een warme, aarden kleur. "Je moet je geborgen en uitgedaagd voelen."

"Waar het eigenlijk om draait is vitaliteit en verbinding", zegt Taylor. "We willen de vitaliteit in mensen naar boven halen, zodat ze zich vanuit die vitaliteit met anderen kunnen verbinden."

De weilanden en akkers van De Vijfsprong liggen verscholen in de bossen tussen Lochem en Zutphen. Op de fiets laat Taylor een deel van de landerijen zien. "Dit is een helende omgeving, dat voelt iedereen." De directeur gebaart om zich heen: "Als ik al die bomen zie, dan denk ik: die staan hier niet zomaar."

"Volgens Rudolf Steiner hebben alle wezens een geest of spirituele dimensie", legt hij uit. "Steiner heeft oefeningen ontwikkeld om die spirituele dimensie te leren waarnemen en sturen, dat kan je vervolgens helpen bij je persoonlijke ontwikkeling."

Is dat niet wat zweverig? Taylor denkt van niet: "Het is net als met de wetenschap. Als wetenschappers iets ontdekken over ingewikkelde neurologische processen, dan snappen de meeste mensen dat eigenlijk ook niet, maar hun toepassingen werken vaak wel. Zo is het ook met de antroposofie: ik kan de filosofie erachter uitleggen, maar de meeste mensen snappen het niet. Je kunt het beter ervaren."

Zelf raakte de directeur ook pas door eigen ervaring overtuigd van Steiners ideeën. Hij was erg sceptisch, totdat een biologisch-dynamische boer hem Steiners methode zelf liet toepassen.

"We maakten twee composthopen met precies dezelfde ingrediënten. In de ene voegden we een preparaat van allerlei kruiden en mineralen toe, in de andere niet. Een paar weken later was het resultaat duidelijk te zien. De composthoop met het preparaat was veel verder ontwikkeld."

Wetenschappelijk is de werking van deze preparaten, of bijvoorbeeld van homeopathie, niet aangetoond. "Dat komt omdat de wetenschap de spirituele dimensie niet in ogenschouw neemt", denkt Taylor. "En als je niet weet waar je moet zoeken, dan vind je het ook niet."

Bepaalde aspecten van de antroposofie, zoals de biologisch-dynamische landbouwmethode en de achterliggende esoterische filosofie zijn moeilijk aan het grote publiek uit te leggen. Andere elementen uit de leer van Steiner, zoals homeopathie, het idee van een universeel bewustzijn en bepaalde antroposofische opvoedingsidealen zijn volgens godsdienstwetenschapper Frans Jespers juist gepopulariseerd.

Désanne van Brederode herkent deze ontwikkeling: "Kijk bijvoorbeeld naar het onderwijs. Tijdens een intakegesprek voor een reguliere kleuterklas vertelde de schooldirecteur dat ze op zijn school 'ervaringsgericht onderwijs' bieden, ze werken vanuit het principe 'hoofd, hart en handen'. Ik stond versteld, dat is typisch antroposofisch!"

Ook in de zorg en de landbouw worden volgens de filosofe vaker antroposofische principes toegepast. "En neem het succes van de Triodosbank of de cosmetica van Weleda. Omdat mensen ontdekken dat het werkt, sijpelen de ideeën van Steiner langzaam door in de bredere maatschappij."

Op De Vijfsprong wordt het hele leven op een antroposofische wijze vormgegeven. De zorgboerderij vormt daarmee onderdeel van een antroposofische 'zuil'. "Maar", zegt godsdienstwetenschapper Jespers "als we Steiners ideeën in een breder perspectief plaatsen, kunnen we zeggen dat de elitaire esoterische sector van honderd jaar geleden er in is geslaagd erkenning te vinden bij een breder deel van de bevolking."

De stille triomf van een verguisde alleskunner

Het Gasuniegebouw in Groningen en het kantoor van ING in Amsterdam zijn beroemde voorbeelden van de zogenaamde 'organische architectuur', waarvan Rudolf Steiner als een van de grondleggers wordt beschouwd.

Het is slechts een van de terreinen waar Steiners invloed nog voelbaar is. Het antroposofisch gedachtegoed werkt onder andere door in het onderwijs, de landbouw en de zorg.

Nederland heeft vijfennegentig Vrije Scholen waar vanuit een antroposofische mensvisie wordt onderwezen. De door Steiner ontworpen biologisch-dynamische landbouw vormt een eigen sector in Nederland, producten worden onder het Demeter-keurmerk verkocht.

Er zijn antroposofische artsen, en antroposofische geneesmiddelen en cosmetica worden geproduceerd door het eigen, goedlopende bedrijf Weleda. Mensen met een verstandelijke handicap kunnen terecht bij de Rafaëlstichting en er zijn in Nederland ongeveer tachtig biodynamische zorgboerderijen zoals De Vijfsprong in Vorden.

Steiners invloed komt verder tot uiting in de kunst, zoals bijvoorbeeld in de expressieve dansvorm 'euritmie'. En het zelfstandige, christelijk kerkgenootschap De Christengemeenschap is sterk door Steiner beïnvloed

Zelfs de populaire, duurzame Triodosbank heeft banden met Steiner: de bank is "opgericht door mensen die zich aangetrokken voelden tot de antroposofie en de leer van Rudolf Steiner", aldus een woordvoerder."

Jaren terug ben ik weleens op de Vijfsprong geweest, het was er mooi en goed. En ze hadden lekkere aardbeien! Ik ben geinteresseerd in antroposofie, dochter ging ook een tijd naar een Vrije School en heeft nu dagopvang op een antroposofisch intstituut. (waar ikzelf vrijwilliger ben bij de sacred dance)
Nu ik ziek ben neem ik ook graag de keelpastilles van Weleda(idd ook antroposofisch) die me altijd goed helpen bij deze klachten. Maar rust is ook nodig dus ik ga er zo weer bij liggen. :)